PENGGAL 1
MODUL PENGAJARAN
GEOGRAFI
( ALAM SEKITAR FIZIKAL) STPM
BAB 1 : SISTEM BUMI
1.1
KONSEP SISTEM – satu set angkubah yang
berstruktur dan saling berinteraksi
antara satu sama lain untuk mencapai keseimbangan.
1.2
Terdiri
daripada 3 sistem ;
i)
terpencil – mempunyai sempadan yang nyata dan tidak membenarkan kemasukan bahan
dan tenaga.
ii)
Tertutup – mempunyai sempadan yang membenarkan
kemasukan tenaga sahaja tetapi menghalang kemasukan bahan.
iii)
Terbuka – tidak mempunyai sempadan yang nyata
dan membenarkan kemasukan tenaga dan bahan melalui sempadannya.
1.3
Bumi sebagai satu sistem – merupakan sistem
tertutup yang membenarkan kemasukan tenaga daripada matahari tetapi tidak
membenarkan kemasukan bahan.
1.3.1
Terdiri
daripada komponen biosfera ( tumbuhan dan haiwan), atmosfera ( gas-gas di udara), hidrosfera ( badan-badan air ),
litosfera ( lapisan permukaan bumi), dan pedosfera ( kerak bumi bersifat
pepejal).
1.3.2 Semua sistem ini saling berinteraksi
antara satu sama lain.
( Sila lukis
rajah yang berkenaan)
1.4
Sistem Suria – terdiri daripada sembilan buah
planet, satelit semulajadi dan pelbagai jasad lain yang bergerak mengelilingi
matahari dan di kawal oleh tarikan gravity matahari .
1.5
Konsep bahangan matahari – merupakan tenaga haba
yang dipindahkan ke permukaan bumi melalui bahangan secara terus menerus tanpa
perantaraan dalam bentuk gelombang electromagnet dan cahaya.
1.6
BUMI
SEBAGAI SATU SFERA –
1.1.6 bumi
berbentuk sfera, rata sedikit di bahagian kedua-dua kutubnya ,
1.1.7
mempunyai
diameter 12753 km
1.1.8 terdiri daripada lapisan litosfera ( kerak
bumi), mantel dan teras bumi,
1.1.9 sentiasa
berputar di atas paksinya yang condong dan mengambil masa 24 jam untuk membuat
satu pusingan lengkap
1.1.10 sambil
bergerak mengelilingi matahari dan mengambil masa satu tahun untuk membuat satu
pusingan lengkap.
1.7
KONSEP PUTARAN BUMi – bumi berputar pada
paksinya yang condong dari arah barat ke timur, mengambil masa 24 jam untuk
membuat satu pusingan lengkap dan kesannya menyebabkan kejadian siang dan malam
serta kejadian air pasang surut.
1.8 Kejadian
air pasang surut – berpunca daripada
tarikan gravity bulan yang lebih kuat daripada tarikan gravity matahari .
Pasang surut air juga berpunca daripada
tarikan gravity bulan dengan bumi dan matahari dengan bumi. Jika bumi, bulan ,
dan matahari berada dalam satu garisan,
berlakulah air pasang perbani ( air
pasang besar). Jika bumi, bulan dan matahari berada dalam sudut tepat
terjadilah air pasang anak.
1.9 KONSEP KECONDONGAN PAKSI BUMI – merujuk
kepada satu garisan condong sebanyak 23 ½ 0
daripada satah tegak atau 66 ½ 0
dari satah pancaran matahari yang dilukis dari utara ke selatan melalui
bahagian tengah bumi dan sudut kecondonganya adalah tetap walaupun kedudukan
bumi berubah.
1.10
KONSEP PEREDARAN BUMI – bumi beredar
mengelilingi matahari dalam orbit berbentuk elips, mengambil masa 1 tahun untuk
membuat satu pusingan lengkap. Kesan
peredaran bumi mengelilingi matahari menyebabkan kejadian empat musim ,
kejadian gerhana, dan waktu siang dan malam yang tidak sama panjang.
1.11
Kejadian
empat musim
Tarikh
|
Kedudukan matahari
|
Kejadian
|
Hemisfera Utara
|
Hemisfera Selatan
|
Tempoh waktu
siang/malam
|
21 Mac
|
Garisan Khatulistiwa
|
Ekuinoks
|
Musim Bunga
|
Musim Luruh
|
Semua tempat mengalami 12 jam siang dan 12 jam malam
|
21 Jun
|
Garisan Sartan
|
Solstis
|
Musim Panas
|
Musim Sejuk
|
Dihenisfera utara, waktu siang lebih panjang daripada malam. Di hemisfera
selatan, waktu malam lebih panjang daripada siang. Semua tempat di kawasan Artik mengalami siang
selama 24 jam.
|
23 September
|
Garisan Khatulistiwa
|
Ekuinoks
|
Musim Luruh
|
Musim Bunga
|
Semua tempat mengalami 12 jam siang dan 12 jam malam
|
22 Disember
|
Garisan Jadi
|
Solstis
|
Musim sejuk
|
Musim Panas
|
Di hemisfera utara, waktu malam lebih panjang daripada siang. Di
Hemisfera selatan, waktu siang lebih panjang daripada malam. Semua tempat di
Garisan Antartik mengalamiu waktu siang selama 24 jam.
|
1.12
Kejadian Gerhana – terjadi apabila bumi atau
bulan tidak mendapat cahaya matahari. Terbahagi dua, iaitu gerhana bulan dan gerhana matahari.
a)
Gerhana bulan – berlaku apabila matahari, bumi
dan bulan berada dalam keadaan sebaris. Bumi berada di antara matahari dan
bulan. Ketika ini matahari tidak sampai ke bulan kerana baying-bayang bumi
menutupi bulan. Bulan tidak
kelihatan selama beberapa minit semasa gerhana bulan.
b)
Gerhana matahari – terjadi apabila bulan berada
di antara bumi dengan matahari. Bulan menghalang sinaran matahari daripada
sampai ke bumi. Gerhana penuh berlaku di zon umbra manakala gerhana separa terjadi di zon penumbra.
1.13
JENIS-JENIS
TENAGA HABA DALAM SISTEM BUMI
a)
Tenaga haba rasa – apabila tenaga ini terkena
pada permukaan dan ia akan beransur-ansur menjadi panas.
b)
Tenaga haba pendam – tenaga ini terkandiung
dalam jirim sehinggalah ia dibebaskan oleh sebab-sebab tertentu.
1.14
MENGAPAKAH TERDAPAT PERBEZAAN KADAR PENYERAPAN
HABA PADA PERMUKAAN BUMI?
i)
Warna
permukaan bumi – permukaan cerah kadar penyerapan bahangan matahari adalah
rendah manakala permukaan gelap mampu nyerap bahangan matahari yang tinggi.
ii)
Struktur permukaan bumi – permukaan bumi yang
mengandungi binaan bangunan daripada konkrit dan simen, kadar penyerapan
bahangan matahari adalah tinggi. Permukan bumi yang tediri daripada
tumbuh-tumbuhan hijau pula kadar penyerapan bahangan matahari adalah rendah.
iii)
Kandungan mineral dalam batuan – batuan yang
mengandungi ferum akan berwarna hitam keperangan menyebabkan kadar penyerapan
bahangan matahari adalah tinggi. Batuan yang terdiri daripada batu kapur ula
berwarna putih menyebabkan kadar penyerapan bahangan matahari yang rendah.
iv)
Aspek/kedudukan permukaan bumi – merujuk kepada
kedudukan permukaan bumi sama ada berhadapan dengan pancaran matahari atau
membelakangi pancaran matahari. Permukaan bumi yang berhadapan dengan pancaran
matahari secara terus akan menyerap bahangan matahari yang banyak berbanding
permukaan bumi yang terlindung tidak dapat menyerap bahangan matahari.
v)
Tekstur permukaan – permukaan bumi yang kasar
mampu menyerap bahangan matahari yang banyak berbanding permukaan bumi
bertekstur halus. Permukaan tanah yang lembap pula lambat menyerap bahangan
matahri berbanding permukaan tanah yang kering.
1.15
MENGAPAKAH JUMLAH BAHANG MATAHARI YANG DITERIMA
BERBEZA-BEZA MENGIKUT BAHAGIAN DUNIA?
i)
Putaran bumi di atas paksinya yang condong
mewujudkan kejadian siang dan malam – kawasan berhadapan pancaran matahari akan
menerima bahangan matahari yang banyak (menjadi siang ) berbanding bahagian
yang terlindung daripada pancaran bahangan matahari akan menjadi gelap
( menjadi malam).
ii)
Peredaran bumi mengelilingi matahari - menyebabkan
kedudukan matahari yang berbeza-beza di garisan lintang. Contohnya kawasan
Khatulistiwa menerima pancaran matahari sepanjang tahun menyebabkan penerimaan
bahangan matahari yang paling banyak berbanding kawasan sederhana yang menerima
bahangan matahri yang banyak pada masa-masa tertentu sahaja.
iii) Kejadian musim – berlaku akibat peredaran
bumi mengelilingi matahari. Pada masa
ekuinoks musim bunga
(21 Mac) dan ekuinoks musim luruh (23 September ) seluruh dunia menerima
bahangan matahari yang banyak . Semasa solstis musim panas ( 21 Jun ) kawasan hemisfera
utara menerima bangan matahari yang banyak kerana matahari berada di garisan
sartan, manakala semasa solstis musim sejuk (22 Disember ) pula, kawasan hemisfera selatan pula yang menerima
bahangan matahari yang banyak kerana matahari berada di garisan jadi.
iv)
Kecondongan pancaran matahari – kedudukan garis
lintang berbanding kedudukan matahari menyebabkan sesetengah tempat menerima
pancaran matahari secara tegak atau condong. Kawasan khatulistiwa menerima
pancaran matahari secara tegak menyebabkan bahangan matahri yang diterima
adalah banyak. Kawasan hemisfera utara dan hemisfera selatan pula menerima
pancaran matahari secara condong menyebabkan penerimaan bahangan matahri adalah
sedikit.
v)
Ketebalan atmosfera – Kawasan yang mempunyai ketebalan atmosfera yang
tinggi ( contoh, kawasan khatulistiwa ) kurang menerima bahangan matahari
berbanding kawasan yang mempunyai atmosfera yang nipis penerimaan bahangan matahari adalah sedikit ( contoh,
kawasan gurun panas ) .
vi)
Perbezaan
permukaan bumi – kawasan daratan lebih cepat menyerap bahangan matahari
menyebabkan penerimaan bahangan adalah tinggi berbanding permukaan bumi yang
dilitupi air. Permukaan bumi yang mempunyai tumbuh-tumbuhan pula kadar
penyerimaan bahangan matahari lebih rendah berbanding permukaan bumi yang
gondol dan tandus. Bahagian lurah gunung
yang berhadapan pancaran matahri akan menerima bahangan matahari yang tinggi
berbanding bahangian yang terlindung
daripada pencaran matahari.
1.16
MENGAPAKAH
BUMI HANYA MENRIMA SEBAHAGIAN KECIL SAHAJA DARIPADA SELURUH TENAGA MATAHARI DAN
JUMLAHNYA BERUBAH-UBAH MENGIKUT MASA?
i)
Jarak
matahari dengan bumi – jarak bumi dengan matahari sejauh lebih kurang 150 juta
km menyebabkan jumlah penerimaan bahangan matahari adalah kecil. Semasa perihelion (kedudukan bumi paling dekat dengan matahari) penerimaan bahangan matahari paling banyak
berbanding semasa afelion ( kedudukan bumi paling jauh dengan matahari ).
ii)
Faktor bumi mengelilingi matahari – menyebabkan
kejadian ekuinoks dean solstis. Semasa ekuinoks musim bunga dan ekuinoks musim
luruh, matahari berada di garisan khatulistiwa menyebabkan seluruh dunia
mengalami siang dan malam yang sama panjang .
Semasa kejadian solstis musim panas , kawasan hemisfera utara menerima
bahangan matahari paling banyak manakala semasa
solstis musim sejuk , kawasan hemisfera selatan pula menerima bahangan
matahari paling banyak. Kawasan Khatulistiwa menerima bahangan matahari yang
sama banyak sepanjang tahun.
iii)
Faktor kejadian tompok matahari ( sunsport) –
pada masa ini lebih banyak tenaga electromagnet dikeluarkan pada tompok
matahari. Ini menyebabkan penerimaan bahangan matahari pada masa ini lebih
banyak berbanding biasa. Kejadian
ini berlaku setiap 11 tahun sekali.
iv)
Faktor
pemantulan atau pembalikan oleh awan – awan berperanan sebagai pembalik,
pemantul atau p-enghambur haba matahari. Wap air juga akan menyerap bahangan
matahari. Ini menyebabkan sebahagian kecil sahaja bahangan matahari yang sampai
ke bumi. Di kawasan Khatulistiwa yang mempunyai gumpalan awan yang tebal telah
menghalang sebahagian daripada bahangan matahari untuk sampai ke permukaan
bumi manakala di kawasan gurun panas
pula yang kurang litupan awan membolehkan sebahagian besar bahangan matahari
sampai ke permukaan bumi.
v)
Faktor albedo – merujuk kepada pembalikan atau
pantulan sebahagian daripada bahangan matahari oleh sebarang permukaan. Kadar
albedo berbeza-beza mengikut ciri permukaan dan sudut pancaran matahari.
Bagi permukaan cerah atau putih, kadar albedonya tinggi bebanding
permukaan bumi yang berwarna gelap. Kadar albedo bagi permukaan bersalji ialah
80% manakala permukaan air laut ialah 30%.
vi)
Penyerakan
oleh zarah halus ( seperti molekul gas, udara, wap air, debu, habuk dan hablur
ais ) – Bahan-bahan ini akan melakukan penyerakan terhadap bahangan matahari di
atmosfera sebelum sampai ke permukaan bumi. Akibatnya, bahangan matahari yang sampai ke permukaan
bumi adalah kecil sahaja.
1.17
PENGARUH TENAGA SURIA KEPADA KEHIDUPAN MANUSIA
DI PERMUKAAN BUMI
i)
Pertanian – Kawasan tropika lembap yang menerima
tenaga suria sepanjang tahun menggalakkan kegiatan pertanian dijalankan
sepanjang tahun. Berbanding dengan kawasan beriklim sederhana kegitan pertanian
giat dijalankan pada musim panas dan musim
bunga sahaja manakala pada musim sejuk kegiatan pertanian tidak dapat
dijalankan sama sekali.
ii)
Perikanan – Di kawasan tropika lembap yang
menerima jumlah tenaga suria yang banyak telah menggalakkan pertumbuhan
plankton iaitu sejenis makanan ikan. Ini menghasilkan ekosistem laut yang kaya
dengan pelbagai hidupan kesannya kegiatan perikanan giat dijalankan .
iii)
Pembalakan – di kawasan tropika lembap yang
menerima min suhu tahunan 27oC dan jumlah hujan tahunan melebihi 2000mm
menggalakkan pertumbuhan pokok berharga seperti merantidijalankan sepanjang
tahun di kawasan ini. Di kawasan
beriklim sederhana, pembalakan dijalankan pada musim sejuk kerana getah pokok
membeku, mudah untuk penebangan pokok. Permukaan tanah bersalji memudahkan kayu
balak digolekkan dan disusun di atas sungai yang membeku sebelum dihanyutkan pada musim panas.
iv)
Pelancongan – di kawasan tropika lembap yang
menerima bahangan matahari sepanjang tahun menggalakkan kegiatan pelancongan
dijalankan sepanjang tahun. Di kawasan beriklum sederhana, pelancongan luncur
ais dijalankan pada musim sejuk. Penduduk mereka akan berhijrah ke kawasan
tropika pada masa ini untuk menikmati bahangan matahari.
v)
Pemburuan – di kawasan tropika lembap kegiatan
pemburuan dijalankan sepanjang tahun kerana bahangan matahari diterima
sepanjang tahun. Tetapi di kawasan beriklim sederhana dunia, kegiatan pemburuan
dijalankan pada musim sejuk kerana bulu binatang sangat tebal, pergerakan
binatang sangat perlahan di atas salji memudahkan kerja pemburuan.
vi)
Industri kecil dan sederhana – di kawasan
tropika lembap yang menerima bahangan matahari sepanjang tahun membolehkan
aktiviti menjemur batik, ikan kering,
udang kering, belacan dan keropok dijalankan dengan giat. Tetapi di kawasan beriklim
sederhana dunia, aktiviti serupa ini terhenti pada musim sejuk dan luruh kerana
penerimaan bahangan matahari sangat minimum.
vii)
Sumber tenaga solar – Di Negara-negara benua
Asia yang menerima bahangan matahari yang banyak sepanjang tahun membolehkan
penjanaan tenaga solar dijalankan dengan baik berbanding kawasan sederhana
dunia aktiviti ini terganggu pada musim luruh dan sejuk.
1.18
PENGARUH TENAGA SURIA TERHADAP KEGIATAN
PERTANIAN DI KAWASAN TROPIKA LEMBAP
i)
Penerimaan bahangan matahari yang banyak
sepanjang tahun membolehkan pelbagai aktiviti pertanian dijalankan sepanjang
tahun.
ii)
Kegiatan pertanian meliputi pembajakkan, penanaman,
pembajaan dan penuaian dijalankan sepanjang tahun.
iii)
Pelbagai jenis tanaman seperti buah-buahan,
sayur-sayuran, dan bunga-bungaan dapat dihasilkan sepanjang tahun.
iv)
Jumlah tenaga suria yang banyak juga
mempengaruhi penanaman pelbagai jenis tanaman tropika seperti getah, kelapa
sawit, koko, kopi, dan tembakau.
v)
Bekalan
tenaga suria yang banyak menggalakan proses geomorfologi seperti pembentukan
bahan regolith yang tebal melalui pereputan bahan organic secara kimia yang
subur untuk penanaman pelbagai jenis
tanaman. Kitar air yang kerap berlaku telah membekalkan sumber air yang banyak
a membolehkan proses pengairan tanaman dijalankan khususnya untuk penaman padi
sawah.